Για τη νοημοσύνη

Ντέιβιντ Μπομ: Θα ήθελα να πω κάτι που σκεφτόμουν για τη νοημοσύνη και θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε από κει.Πάντα μου άρεσε,ξέρετε,να κοιτάζω στα λεξικά την ερμηνεία των λέξεων και την καταγωγή τους.Είναι πολύ ενδιαφέρον.Η καταγωγή λοιπόν της αγγλικής λέξης intelligence(νοημοσύνη) είναι από τη λατινική ,interlegere, που σημαίνει,”να διαβάζεις ανάμεσα”.Μου φαίνεται,λοιπόν, ότι θα μπορούσε να πει κανείς ότι η σκέψη είναι σαν την πληροφορία που υπάρχει σε ένα βιβλίο και η νοημοσύνη είναι εκείνη που πρέπει να τη διαβάσει, να “διαβάσει” τη σημασία της.Νομίζω ότι αυτό δίνει μια αρκετά καλή αντίληψη τού τι είναι νοημοσύνη.

Κρισναμούρτι: “Να διαβάζεις ανάμεσα στις γραμμές”.

Μπομ:¨Ναι, να πιάνεις το νόημα που υπάρχει πίσω τους.Υπάρχει και άλλη μια ερμηνεία της λέξης που δίνει το λεξικό και είναι:¨”πνευματική επαγρύπνηση”

Κ: Ναι, πνευματική επαγρύπνηση…”Πνευματική”!…(Γελάει και τον ακολουθεί κι ο Μπομ)

Μπομ: Και είναι, φυσικά,πολύ διαφορετικό για τους συναδέλφους μου,όταν μιλάνε για τη νοημοσύνη των ανθρώπων,όταν τη μετράνε,κ.λπ. Αλλά παίρνοντας,τώρα, υπόψη του κανείς όλα όσα έχετε πει για τη νοημοσύνη,θα μπορούσε να πει ότι η νοημοσύνη δεν είναι σκέψη.Έχετε πει ότι η σκέψη είναι κάτι που συμβαίνει μέσα στον αρχαίο μας εγκέφαλο, είναι μία σωματική διαδικασία που γίνεται ηλεκτροχημικά.Και έχει πλήρως αποδειχτεί από την επιστήμη ότι η σκέψη είναι ουσιαστικά μίασωματική,μία χημική,ηλεκτρικήδιαδικασία.Οπότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι ηνοημοσύνη δεν ανήκει στην ίδια κατηγορία με τη σκέψη.Δεν ανήκει καθόλου στην κατηγορία του χρόνου.

Κ: Η νοημοσύνη;

Μπομ:Ναι.

Κ:Ναι.

Μπομ:Η νοημοσύνη “διαβάζει” τις σκέψεις,βλέπει το νόημά τους.Νομίζω ότι θα μπορούσαμε να αρχίσουμε απ’ αυτό το θέμα.Και υπάρχει κι άλλο ένα σημείο πριν ξεκινήσουμε: Έχετε πει ότι είναι ουσιαστικό να δει ο ίδιος ο αρχαίος μας εγκέφαλος τα όριά του, έτσι ώστε να ξέρει πού να μην ανακατεύεται και να μη δημιουργεί φασαρίες.Φυσικά η σκέψη έχει την τάση να συνεχίζει να ανησυχεί για κάποιο ζήτημα, κι αν δε δει πραγματικά βαθιά ότι αυτό το ζήτημα είναι άνευ σημασίας, η σκέψη έχει την τάση να εξακολουθεί να απασχολείται μ’ αυτό.Αν πεις ότι η σκέψη είναι κάτι σωματικό, τότε ο νους ή η νοημοσύνη ή ό,τι άλλο όνομα θέλετε να δώσετε, μοιάζει να είναι κάτι διαφορετικό, να ανήκει σε μία διαφορετική κατηγορία.Εσείς θα λέγατε ότι υπάρχει πραγματική διαφορά ανάμεσα στο σωματικό, στη σκέψη και στη νοημοσύνη;

Κ: Εκείνο,δηλαδή,πουλέμε,κύριε,είναι ότι η σκέψη είναι ύλη; Θα μπορούσαμε να το θέσουμε έτσι;

Μπομ: Μμμ…Ύλη…Θα την αποκαλούσα καλύτερα,υλική διαδικασία.

Κ: “Υλική διαδικασία”.Εντάξει.Η σκέψη είναι μία υλική διαδικασία.Και ποια είναι η σχέση ανάμεσα σ’ εκείνη και στη νοημοσύνη; Αυτό δεν είναι το ερώτημα;

Μπομ: Ναι, και μετά γεννιούνται πολλά ερωτήματα που θα ήταν σημαντικά για την επιστήμη.

Κ: Ναι.Είναι η νοημοσύνη προιόν της σκέψης;

Μπομ: Νομίζω ότι μπορούμε να το πάρουμε ως δεδομένο ότι δεν είναι.

Κ: Δεν είναι.Αλλά γιατί; Γιατί το παίρνουμε ως δεδομένο ότι δεν είναι;

Μπομ: Απλώς επειδή η σκέψη είναι μηχανική.

Κ: Η σκέψη είναι μηχανική, σωστά.

Μπομ: Και η νοημοσύνη δεν είναι.

Κ: Η σκέψη λοιπόν είναι μετρήσιμη, η νοημοσύνη δεν είναι.

Μπομ: Ναι.

Κ: Και πώς γίνεται και ζωντανεύει αυτή η νοημοσύνη;Αν η σκέψη δεν έχει σχέση με τη νοημοσύνη, τότε το ξύπνημα της νοημοσύνης είναι το σταμάτημα της σκέψης; Ή εκείνο που συμβαίνει είναι ότι η νοημοσύνη όντας ανεξάρτητη από τη σκέψη, κι επομένως δεν ανήκει στο χρόνο, υπάρχει πάντα;

Μπομ: Αυτό γεννάει πολλές δύσκολες ερωτήσεις.

Κ: Ναι, το ξέρω.

Ντειβιντ Μπομ:Θα ήθελα,ξέρετε,να βάλω τη συζήτησή μας σ’ ένα πλαίσιο σκέψης σύμφωνα με το οποίο,θα μπορούσε κανείς να συσχετίζει όσα λέμε με οποιεσδήποτε επιστημονικές απόψεις που πιθανώς να υπάρχουν.

Κρισναμούρτι:Ναι,κύριε.

Μπομ:Για να δείξει κανείς ότι ταιριάζει μ’ αυτές ή ότι δεν ταιριάζει.Λέτε,λοιπόν,ότι η νοημοσύνη ίσως και να υπάρχει πάντα εκεί.

Κ:Αναρωτιέμαι.Είναι πάντα εκεί;

Μπομ:Μπορεί ναι,μπορεί και όχι.Ή: είναι δυνατό να παρεμποδίζει κάτι τη νοημοσύνη;

Κ:Βλέπετε,οι αρχαίοι ινδουιστές-αν δεν κάνω λάθος-έχουν τη θεωρία ότι η νοημοσύνη ή ο Brahman,υπάρχει πάντοτε και είναι τελείως καλυμμένος από ψευδαισθήσεις,από την ύλη,από ανοησίες και απ’ όλα τα βλαβερά πράγματαπου έχει δημιουργήσει η σκέψη.Δεν ξέρω,όμως,αν θα μπορούσαν να πάνε τόσο μακριά όσο λέμε.

Μπομ:Σωστά,ναι.Δεν βλέπουμε στην πράξη την αιώνια ύπαρξη της νοημοσύνης.

Κ:Λένε:”καθάρισε τα πράγματα κι εκείνη θα είναι εκεί”.Η υπόθεση που κάνουν,λοιπόν,είναι ότι υπήρχε πάντα.

Μπομ:Υπάρχει,όμως,μια δυσκολία στη λέξη :”πάντα”…

Κ:Ναι ξέρω.

Μπομ:…επειδή το “πάντα” υπονοεί χρόνο.

Κ:Σωστά.

Mπομ:Και εδώ ακριβώς ειναι η δυσκολία.Ο χρόνος είναι σκέψη.Θα ήθελα να το θέσω διαφορετικά:ότι η σκέψη ανήκει στην κατηγορία του χρόνου-ή ίσως είναι το αντίστροφο-ότι ο χρόνος ανήκει στην κατηγορία της σκέψης.Με άλλα λόγια,η σκέψη έχει επινοήσει τον ψυχολογικό χρόνο και,στην πραγματικότητα.η σκέψη…

Κ:Είναι χρόνος.

Μπομ:Είναι ψυχολογικός χρόνος.Όπως το βλέπω εγώ,είναι κάπως έτσι:η σκέψη μπορεί να σβήσει τον ψυχολογικό χρόνο μέσα σε μια στιγμή.Η σκέψη όμως αλλάζει συνεχώς χωρίς να βλέπει ότι αλλάζει υλικά-δηλαδή αλλάζει για υλικές αιτίες.

Κ:Ναι.

Μπομ:Όχι για λογικές αιτίες.

Κ:Για λογικές και για παράλογες αιτίες,που εξαρτώνται από το περιβάλλον κι από ένα σωρό άλλα πράγματα.

Μπομ:Οι αιτίες δεν έχουν να κάνουν με κάτι συνολικό,αλλά έχουν να κάνουν με κάποια υλική κίνηση στον εγκέφαλο.Επομένως, καθώς η σκέψη αλλάζει με το χρόνο τη σημασία της δεν είναι πια αμετάβλητη,γίνεται αντιφατική και αλλάζει μ’ έναν αυθαίρετο τρόπο.

Κ:Ναι,σας παρακολουθώ…

Μπομ:Τότε αρχίζεις να σκέφτεσαι ότι τα πάντα αλάζουν.Εγώ αλλάζω,τα πάντα αλλάζουν,αλλά τότε ακριβώς αρχίζεις να σκέφτεσαι,”ζω μέσα στο χρόνο”.Και ο χρόνος τότε εκτείνεται,γίνεται απέραντος,το παρελθόν πριν να υπάρξω,και όλο πιο πίσω αλλά και όλο πιο μπροστά στο μέλλον κι αρχίζεις να λες ότι ο χρόνος είναι η ουσία των πάντων,ο χρόνος κυριαρχεί στα πάντα.Στην αρχή το μικρό παιδί μπορεί να σκέφτεται,”είμαι αιώνιος”,κι έπειτα αρχίζει να καταλαβαίνει ότι υπόκειται στο χρόνο.Η γενική άποψη είναι η ουσία της ζωής,που νομίζω ότι δεν είναι μόνο η κοινά αποδεκτή,αλλά το μεγαλύτερο μέρος της επιστημονικης άποψης.Είναι πολύ δύσκολο να εγκαταλειφθεί,επειδή είναι μία ισχυρή διαμόρφωση.Ισχυρότερη και από το “παρατηρητής και παρατηρούμενο”

Κ:Ναι.Και αυτό που λέμε και οι δύο,ότι η σκέψη ανήκει στο χρόνο.Ότι η σκέψη είναι μετρήσιμη,ότι η σκέψη μπορεί να αλλάξει,να τροποποιηθεί,να επεκταθεί και ότι η νοημοσύνη είναι εντελώς διαφορετικής ποιότητας;

Μπομ:Σωστά:διαφορετικής κατηγορίας,διαφορετικής ποιότητας.Και έχω μία ανάλογη εντύπωση για τη νοημοσύνη σε σχέση με το χρόνο:΄Οταν σκεφτόμαστε το παρελθόν και το μέλλον,σκεφτόμαστε ότι το παρελθόν μετατρέπεται σε μέλλον.Αλλά μετά μπορείς να δεις ότι αυτό δεν μπορεί να είναι έτσι,ότι είναι απλώς σκέψη και έχει κανείς την εντύπωση ότι το παρελθόν και το μέλλον είναι και τα δύο παρόντα και υπάρχει μία κίνηση που γίνεται με άλλο τρόπο.Ότι όλο το “μοντέλο” κινείται.

Κ:Ναι.Όλο το “μοντέλο ” κινείται.

Μπομ:Αλλά δεν μπορώ να έχω κάποια εικόνα του πώς κινείται.Κατά κάποιον τρόπο κινείται κατακόρυφα,ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον.Σε μια πρώτη ματιά αρχίζω να σκέφτομαι ότι αυτή η κίνηση γίνεται σε έναν άλλο χρόνο.

Κ:Ακριβώς,ακριβώς.

Μπομ:Αλλά αυτό σε γυρνάει σε κάτι παράδοξο.

Κ:Ναι,ακριβώς.Έτσι δεν είναι,κύριε; Δηλαδή:αφού η νοημοσύνη είναι έξω από τον χρόνο, τότε δεν συνδέεται με τη σκέψη η οποία είναι κίνηση μέσα στο χρόνο.

Μπομ:Ωστόσο,όμως,η σκέψη θα πρέπει να συνδέεται μαζί της.

Κ:Συνδέεται;

Μπομ:Λέτε ότι είναι εντελώς ασύνδετη;

Κ:Ρωτάω.

Μπομ:Είναι;

Κ:Νομίζω ότι δεν συνδέεται.

Μπομ:Δεν συνδέεται λέτε.Αλλά σε μια πρώτη ματιά μοιάζει να υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ τους, με την έννοια ότι διακρίνεις τη σκέψη που έχει νοημοσύνη από τη σκέψη που δεν έχει νοημοσύνη.

Κ:Ναι,αλλά χρειάζεται νοημοσύνη για να ναγνωρίσεις τη σκέψη που στερείται νοημοσύνης.

Μπομ:Αλλά όταν η νοημοσύνη “διαβάζει” τη σκέψη,τότε ποιά είναι η σχέση τους;

Κ:Νομίζω,κύριε,ότι θα πρέπει να μην προχωρήσουμε βιαστικά.

Μπομ:Ναι…και η σκέψη όντως ανταποκρίνεται στη νοημοσύνη; Δεν αλλάζει η σκέψη;

Κρισναμούρτι “το ξύπνημα της νοημοσύνης” 3ος τόμος εκδ.κέδρος μετφρ Ν Πιλάβιος